10 filmów ukraińskich, które warto poznać

Do napisania tego tekstu zaprosiliśmy Olenę Kovalenko, Ukrainkę mieszkającą w Warszawie, doktora filologii ukraińskiej i historii. Olena przedstawiła nam także twórców z dziedziny literatury i muzyki, których warto poznać. Poniżej jej wybór.

• „Ziemia” (ukr. Земля, reż. Ołeksandr Dowżenko, 1930)

Zestawienie warto zacząć od „Ziemi” — najbardziej znanego ukraińskiego filmu, uznawanego za arcydzieło światowej sztuki filmowej. Gloryfikowane dziś awangardowe dzieło Dowżenki zostało zakazane 9 dni po wejściu na ekrany i dotychczas budzi dużo kontrowersji.

Oficjalnie fabuła filmu opowiada o początkach kolektywizacji i mechanizacji na wsi ukraińskiej, tworzeniu pierwszych komun i walce klasowej. Jest to poetycka opowieść o Ziemi, przepełniona lirycznym panteizmem oraz utopijną wizją, pokazująca niejednoznaczność ukraińskich wyborów w latach dwudziestych XX wieku. Reżyser Ołeksandr Dowżenko to prawdopodobnie jedna z najbardziej wybitnych i kontrowersyjnych postaci ukraińskiej kultury czasów radzieckich. W swojej twórczości nakreślał on polityczny oraz kulturalny projekt Ukrainy, w którym paradoksalnie połączyły się futuryzm z tradycją, a także utopizm z konserwatyzmem.

 

(kadr z filmu „Ziemia", reż. Ołeksandr Dowżenko)

• „Cienie zapomnianych przodków” (ukr. Тіні забутих предків, reż. Siergiej Paradżanow, 1964)

Klasyka ukraińskiego kina poetyckiego. Autorska interpretacja powieści Mychajła Kociubynskiego o tym samym tytule. Akcja dzieje się w małej huculskiej wiosce w ukraińskich Karpatach. Młody chłopak o imieniu Iwan zakochuje się w Mariczce, dziewczynie, której ojciec zabił ojca Iwana. Kiedy ruszają ślubne przygotowania, Iwan idzie do pracy na połoninę, a Mariczka ratując jagnię, tonie w górskiej rzece. Rozpacz Iwana synchronizuje się z rytmami życia huculskiego, przepychem podczas wesel i pogrzebów, zmieniających się pór roku oraz pięknem przyrody. W filmie przeplatają się rzeczywistość z baśniowością, prawdziwość z fantazją, płynność natury z geometrycznością kompozycji, żałoba z radością. Wszystkie filmowe kadry są doskonałymi obrazami, pełnymi huculskiego kolorytu i uniwersalnego piękna.

 

 

• „Atlantyda” (ukr. Атлантида, reż. Walentyn Wasjanowicz, 2021)

Wizjonerski film artystyczny, laureat nagrody Orizzonti na festiwalu w Cannes. W produkcji zagrali amatorzy – weterani, wolontariusze, żołnierze sił zbrojnych Ukrainy. Akcja „Atlantydy” toczy się w 2025 roku, mniej więcej rok po tym, jak Ukraina wygrała wojnę z Rosją. Terytorium Donbasu jest niemożliwe do zamieszkania, kopalnie węgla zostały zalane, a rzeki i ziemia zatrute. Wśród wymarłego pejzażu nadal pozostają żywi – byli żołnierze Serhij i Iwan, pracujący w hucie metalurgicznej, oraz była sanitariuszka Katia. „Atlantyda” została stworzona z długich, statycznych ujęć, nie ma w niej wielu dialogów oraz dynamiki. Motyw wyniszczenia głównego bohatera i całego społeczeństwa zyskuje swój wizualny przekaz. Wasjanowicz jest prawdopodobnie pierwszym ukraińskim reżyserem, który mówi o wojnie, porusza problem długotrwałego zespołu stresu pourazowego, a także wskazuje na nadchodzącą katastrofę ekologiczną. Bo przecież traumy wojenne, jakich doznała nasza planeta i jej mieszkańcy, nie mogą być wyleczone samym zwycięstwem.

 

 

• „Cyborgi” (ukr. Кіборги, reż. Achtem Seitabłajew, 2017)

Ukraiński dramat wojenny, pokazujący walkę o donieckie lotnisko. Jego obrona trwała 272 dni, a niezłomność ukraińskich żołnierzy została wpisana do współczesnej historii i zrodziła wiele legend o nadludzkiej odwadze. W filmie jest dużo scen walki, jednak sporą jego cześć zajmują dialogi. Scenarzystka Natalia Worożbyt oddaje głos żołnierzom, każdy z nich ma własne przemyślenia, zwyczajne, o których rozmawia się na ulicy czy w pracy, a także te głębsze, wymagające dłuższego zastanowienia. Dotyczą one Ukrainy i jej przyszłości, języka, Europy, kobiet, jedzenia, broni, dzieci czy idealnego życia. Światopoglądową polemikę Ukraińców doprawiono czarnym humorem i świetnymi scenami batalistycznymi.

 

 

• „Złe drogi” (ukr. Погані дороги, reż. Natalia Worożbyt, 2020)

Rosyjskojęzyczny film składający się z 5 opowiadań, połączonych motywem drogi. Fabuła przedstawia wydarzenia z życia mieszkańców ukraińskich wsi i miasteczek znajdujących się na linii frontu w trakcie wojny rosyjsko-ukraińskiej. „Złe drogi” to nietypowy film o wojnie – nie ma w nim dzielnych bohaterów czy złych oprawców. Film pokazuje złożone relacje między mieszkańcami Donbasu, a wojskiem, wzajemną nieufność i niezrozumienie. Mogłoby się wydawać, że Natalii Worożbyt chodziło o pokazanie losu oraz roli kobiet podczas wojny – zarówno cywilów, jak i wojskowych, starszych oraz młodszych. Główną bohaterką jest jednak sama wojna, będąca codziennością dla ludzi, którzy musieli przystosować się do nowej rzeczywistości.

 

 

• „Moje myśli są ciche” (ukr. Мої думки тихі, reż. Antonio Lukich, 2019)

Tragikomedia, w której główny bohater, młody inżynier dźwięku oraz życiowy nieudacznik Wadym, otrzymuje zlecenie nagrania głosów rzadkich zwierząt i ptaków żyjących w ukraińskim Zakarpaciu. Zadanie komplikuje się, kiedy dołącza do niego matka, mająca własne plany na życie Wadyma. Antonio Lukich stworzył film drogi pełen świeżego, subtelnego humoru. W „Moje myśli są ciche” nie brakuje idei, symboli, barwnych postaci wykreowanych przez wspaniałych aktorów, ciekawych ujęć i wciągającej fabuły.

 

 

• „Do domu” (ukr. Додому, reż. Nariman Alijew, 2019)

Dramatyczny film drogi przenoszący widza do wojennej rzeczywistości. W rosyjsko-ukraińskiej wojnie ginie Nazim, starszy syn Mustafy, głęboko wierzącego krymskiego Tatara. Bohater chce pochować syna zgodnie z tradycją, w domu na Krymie. Najpierw trzeba jednak odebrać ciało Nazima z kostnicy i przewieźć do okupowanego półwyspu. Mustafa nalega, by młodszy syn towarzyszył mu w podróży. Powrót do domu staje się dla nich czasem próby – to droga do poznania samego siebie, odkupienia i pogodzenia się z przeszłością.

 

 

• „Dzikie pole” (ukr. Дике поле, reż. Jarosław Łodygin, 2018)

Pierwszy ukraiński eastern, filmowa realizacja powieści „Woroszyłowgrad” Serhija Żadana. Młody i inteligentny Herman od dłuższego czasu nie odwiedzał rodzinnego miasteczka położonego na wschodzie Ukrainy, ale zaginięcie starszego brata zmusza go do powrotu. Rodzinny biznes, stacja benzynowa, wymaga opieki i ochrony przed lokalnymi biznesmenami. Herman wraz ze swoimi ludźmi włącza się do walki o stację paliw. Walczy on również o sprawiedliwość i bezpieczeństwo bliskich, własne miejsce w kraju oraz prawo do zachowania swojej tożsamości. W filmie zawarto wszystko, co jest przewidziane przez konwencję gatunku: od scen batalistycznych i erotycznych, przez alegoryczne postacie, po narastającą intrygę.

 

 

• „Oddana” (ukr. Віддана, reż. Krystyna Sywołap, 2020)

Ekranizacja powieści „Felix Austria” Sofii Andruchowycz. Doktora Angera spotyka wielkie nieszczęście – w pożarze ginie jego żona. Udaje mu się uratować córkę Adele, a także dziecko służącego, Stefanię. Bohater zabiera dziewczynkę do siebie i wychowuje jak własne dziecko. Po latach pojawia się pytanie, kim są dla siebie wychowanki doktora i jaka relacja je łączy? Piękne stroje, potrawy wyglądające, jak z netfliksowego programu kulinarnego, surrealistyczne sceny i otwarty finał – wszystko to z pewnością przyciągną uwagę widzów.

 

 

• „Przystanek – Ziemia” (ukr. Стоп-Земля, reż. Kateryna Gornostai, 2021)

Film o dojrzewaniu, nagrodzony podczas Międzynarodowego Festiwalu w Berlinie. 16-letnia Masza chodzi do zwykłej ukraińskiej szkoły, w której czuje się wykluczona. Z problemami pomagają jej koleżanki Jana i Senia, które we własny sposób przeżywają szarą, szkolną codzienność. Masza postanawia wyjść poza strefę komfortu, kiedy zakochuje się w Saszy. Dziewczyna rozumie, że jeśli nie zrobi pierwszego kroku, nigdy się nie dowie, czy kolega odwzajemnia jej uczucia. „Przystanek – Ziemia” przedstawia młodość oraz wrażliwość współczesnych nastolatków.

 

 

* Olena Kovalenko - Ukrainka mieszkająca w Warszawie. Absolwentka filologii ukraińskiej i historii, PhD. Żyje w czytaniu, podróżach i poznawaniu innych ludzi i kultur.

Więcej artykułów o filmach znajdziesz w pasji Oglądam